Τα Σαμιώτικα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς

Τα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς σιγά σιγά χάνονται σε όλο τον κόσμο… Οι νέοι καιροί αλλά και οι ξένες επιρροές τα έχουν τροποποιήσει ή τα έχουν εξαφανίσει.
Στη Σάμο συμβαίνει κάτι παρόμοιο και μόνο σε κάποια χωριά με τη συμβολή κυρίως των ηλικιωμένων τηρούνται και εφαρμόζονται αρκετά.

Πολλές νοικοκυρές φτιάχνουν τις παραμονές των Χριστουγέννων σπιτικούς κουραμπιέδες, μελομακάρονα, μπακλαβά με σουσάμι και καρύδι και “κατάδες” (σαν κουραμπιέδες με γέμιση καρύδια).

Οι γιαγιάδες λένε ότι τα γλυκά θα γλυκάνουν το νεογέννητο Χριστό. Η γαλοπούλα στην Σάμο μαγειρεύεται τα τελευταία χρόνια σαν ξενόφερτο έθιμο. Οι Σαμιώτες έσφαζαν γουρούνια τις παραμονές της μεγάλης γιορτής και το κρέας το χρησιμοποιούσαν ως τις απόκριες, φυλαγμένο στα “κατώγια”.

Το πρωί των Χριστουγέννων μετά την εκκλησία συνηθίζεται να γίνονται οι “χοιρινές τηγανιές”, καθώς και “πηχτή” η οποία έχει γίνει από την παραμονή.

Η πηχτή είναι βρασμένο χοιρινό κρέας με μπόλικο λεμόνι, το οποίο αφήνουν να πήξει όλη τη νύχτα.

Το φαγητό που σερβίρεται στα περισσότερα, ακόμη και σήμερα, σπίτια της Σάμου είναι το σελινάτο χοιρινό. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά από νωρίς λένε τα κάλαντα και με τα χρήματα που μαζεύουν πηγαίνουν στα μαγαζιά, προκειμένου να αγοράσουν τα δώρα τους.

Οι γυναίκες κάνουν τις προετοιμασίες τους για το τραπέζι του ρεβεγιόν, αλλά και της “προβέντας”.

Η “προβέντα” είναι ένα πιάτο με γλυκά που κρίνει πολλές φορές την νοικοκυροσύνη της Σαμιώτισσας, καθώς συνοδεύεται συνήθως και με την βασιλόπιτα που έχουν φτιάξει.

Το ρόδι είναι απαραίτητο για κάθε σαμιώτικο σπιτικό, καθώς οι οικογένειες το πρωί της Πρωτοχρονιάς μετά την εκκλησία θα το σπάσουν για να σκορπίσουν οι σπόροι του και να “γεμίσει” το σπίτι ευτυχία και υγεία.

Με την αλλαγή του χρόνου το άτομο που ορίζονταν ότι θα κάνει το ποδαρικό ( συνήθως μικρά παιδιά της ίδιας οικογένειας) έπαιρναν ένα κανάτι όμορφο και καθαρό και πήγαιναν να πάρουν το πρώτο νερό της χρονιάς, (το αμίλητο νερό) από εξωτερικές βρύσες που τις βλέπουν τα άστρα.
Πίστευαν ότι με την αλλαγή του χρόνου οι μοίρες γύρναγαν τα σπιτικά των ανθρώπων και μοίραζαν τις τύχες. Στη συνέχεια οι μοίρες ξεκουράζονταν δίπλα στις βρύσες. Γιαυτό το λόγο οι άνθρωποι πηγαίνοντας να πάρουν το πρωτοχρονιάτικο νερό άφηναν δίπλα σε κάθε βρύση μια χούφτα ζάχαρη ή ένα γλύκισμα για να τις ευχαριστήσουν και να γλυκάνει η μοίρα τους. Έπειτα έπαιρναν το νερό μελετώντας το ” καλημέρα βρυσούλα μου και καλή χρονιά να μου φέρεις σε εμένα και την οικογένειά μου. Όπως τρέχουν τα νερά σου έτσι να τρέχουν και οι χαρές και όλα τα καλά και να έρχονται και να φωλιάζουν στο σπιτικό μου.”
Έπειτα έπαιρναν μία στρογγυλή καθαρή λευκή πέτρα μαζί τους και γύρναγαν στο σπίτι αμίλητοι. Αν στον δρόμο ήταν και κανένα συγγενικό η φιλικό σπίτι, έριχναν λίγο από το αμίλητο νερό στο κατώφλι τους, άνοιγαν την πόρτα τους, πετούσαν μέσα μια πέτρα και έφευγαν αμίλητοι όπως ήρθαν. Τους έκαναν δηλαδή το ποδαρικό, ναναι η ζωή σαν το νερό της πηγής και η γεροσύνη τους σαν την πέτρα. Στο σπίτι τους έκαναν το ίδιο και τότε μοναχά μιλούσαν λέγοντας το “Καλή Χρονιά”

Συνήθως μπροστά στο κατώφλι της εισόδου ο νοικοκύρης έβαζε τον “τραχά” (σιδερένιο μεγάλο και βαρύ μαχαίρι) για να τον πατήσει αυτός που έκανε το ποδαρικό και να είναι το σπίτι “σιδερένιο” σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς.

Όποιος κάνει το ποδαρικό πρέπει να πάρει “μπουλιστρίνα” (χρήματα), την οποία περιμένουν τα παιδιά επίσης από παπούδες, γιαγιάδες, θείες που θα πλαισιώσουν το μεσημέρι το τραπέζι. Ποδαρικό στο σπίτι του έκανε και ο νοικοκύρης, μόνο που αυτός έφερνε μια πέτρα από τον ποταμό σκεπασμένη με βρύα, ναναι αφθονα τα αγαθά στο σπίτι του σαν την βρυασμένη πέτρα. Έπειτα ράντιζαν όλο το σπίτι με το νερό προσθέτοντας λίγο αγίασμα λέγοντας πάλι τις ίδιες ευχές. Το υπόλοιπο το φίλαγαν όλο το χρόνο και έπιναν για καλοτυχία.

Στην Ικαρία

Τα Χριστούγεννα, την πρωτοχρονιά και τα Φώτα, όπως και στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, τα μικρά παιδιά λένε τα κάλαντα. Όμως αυτό που δεν έχουν τα άλλα χωριά είναι το έθιμο του Άγιου Βασίλη. Σε αυτό, την πρωτοχρονιά μαζεύονται παρέες σε κάθε χωριό (συνήθως οι άντρες του χωριού) που λένε τα κάλαντα από σπίτι σε σπίτι, χωρίς όμως να παραμένουν μόνο σε αυτά. Σε κάθε σπίτι γίνεται ουσιαστικά μια μικρή γιορτή, όπου οι οικοδεσπότες (συνήθως οι γυναίκες) κερνάνε τους επισκέπτες διάφορους μεζέδες, αλλά πάνω από όλα σπιτικό κρασί. Η παρέα συνήθως κάθεται αρκετή ώρα σε κάθε σπίτι τραγουδώντας, πίνοντας και διασκεδάζοντας. Τα κάλαντα που ακούγονται είναι παραδοσιακά του νησιού, και συνήθως κάθε χωριό έχει μια δική του παραλαγή.
Σε κάποια χωριά έχει ιοθετηθεί σαν συνέχεια του εθίμου, τη δεύτερη μέρα να βγαίνουν παρέες με τις γυναίκες του χωριού, και στο σπίτι να μένουν οι άντρες.

Πηγή :www.isamos.gr